Dariusz Gzyra

Od Rydera do Mardera. Ewolucja pojęcia szowinizmu gatunkowego

Abstrakt na Ogólnopolską Konferencję „Kultura wykluczenia?” II odsłona: wykluczenie ekonomiczno-społeczne, Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków, 14-16 listopada 2014 r.)

Pojęcie szowinizmu gatunkowego (speciesism) zdefiniowane zostało po raz pierwszy w roku 1970 za sprawą brytyjskiego psychologa Richarda Rydera. Używając słów autora: „zarysowywało podobieństwo do innych form niesprawiedliwej dyskryminacji, takich jak ageizm, rasizm i seksizm” i atakowało „uniwersalną ślepą plamkę konwencjonalnej moralności – wyłączenie zwierząt pozaludzkich z poważnych etycznych rozważań”. Spopularyzowane w połowie lat 70. przez australijskiego bioetyka Petera Singera, w 1985 znalazło się w Oksfordzkim Słowniku Języka Angielskiego, a dziś jest jednym z kluczowych pojęć używanych do opisu relacji człowieka z resztą zwierząt w ramach interdyscyplinarnych studiów nad zwierzętami (animal studies).

Termin nie ma jednego tłumaczenia na język polski, chociaż w polskim piśmiennictwie pojawił się już w roku 1980, w monograficznym numerze czasopisma Etyka poświęconym zwierzętom. Poszczególni autorzy i autorki mówią również o gatunkowizmie, gatunkizmie czy egoizmie gatunkowym. Pojęcie doczekało się obfitej literatury. Jego zawartość znaczeniowa wciąż sublimuje i nabiera nowych odcieni. Pomimo, że termin jest stosunkowo nowy, doczekał się już wersji neo, zaproponowanej przez pisarkę i badaczkę języka Joan Dunayer (tzw. new-speciesism).

W ostatnich latach stał się także jednym z narzędzi krytyki etyk marginalizujących znaczenie moralne bytów roślinnych, czego przykładem są prace filozofa Michaela Mardera, twórcy ontofitologii i autora m.in. książki Plant-Thinking: a philosophy of vegetal life.

W moim referacie przedstawię historię pojęcia szowinizmu gatunkowego i zbadam sensowność jego ostatnich rozszerzeń.

Strona konferencji: http://kulturawykluczenia.wordpress.com