II Międzynarodowa Konferencja
Badania porównawcze nad językiem i kulturą – brudne, odrażające, niechciane
Zakład Badań Porównawczych nad Kulturą
Instytut Językoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
18-19 września 2017
Poznań

Dariusz Gzyra

Etyczna aktualizacja języka w kontekście prac Joan Dunayer

Streszczenie referatu

Joan Dunayer, autorka wydanej w roku 2001 książki Animal Equality: Language and Liberation, pisała: „Kłamiemy, sobie samym i innym, o naszym gatunku i o innych. Oszukańczy język utrwala szowinizm gatunkowy […] Językowe kłamstwa przybierają wiele form, od eufemizmow do fałszywych definicji. Kłamiemy poprzez dobór słów. Kłamiemy składnią. Kłamiemy nawet interpunkcją”. Nasza percepcja świata wpływa na używane przez nas słownictwo, ale i słowa wpływają na naszą percepcję. Analiza języka stanowi istotną płaszczyznę badania etycznych aspektów relacji człowieka z resztą zwierząt. Pozwala ujawnić to, co często bywa ukrytym założeniem, niekwestionowanym, bo nienazwanym, a przez to niezauważanym sposobem myślenia i działania. Wykrywa również i piętnuje manipulacje językowe. Język denotuje i konotuje, w obu tych zakresach jest miejsce na etyczny namysł i reformę, również w kontekście relacji człowieka i zwierząt.

Język może być spoiwem status quo, jak również medium zmiany społecznej i kulturowej. Proces jego aktualizacji, wprowadzający innowacje językowe, w intencji mające zastąpić szowinistyczne gatunkowo wyrażenia lub wypełnić luki niekompletnego języka, łączy się z ewolucją zasad moralnych i jest narzędziem zmian społecznych. Nie bez przyczyny mówi się przecież o dyskursach emancypacyjnych – biorą się z przekonania o sprawczości języka. W referacie podejmę opisaną tematykę w kontekście prac Joan Dunayer, zestawiając jej postulaty zmiany języka z zasadami retoryki, rozumianej jako efektywna komunikacja.