Niedawno dotarły do mnie egzemplarze kolejnej książki, która zawiera napisany przeze mnie (w bezustannej walce z prokrastynacją) rozdział. Tym razem jest to pozycja zatytułowana Filozoficzne rozważania o naturze człowieka, a moja część nosi tytuł Problemy ekstensjonizmu etycznego.
Podejrzewam, że tytuł rozdziału może – delikatnie mówiąc – zniechęcać do lektury tych, którzy nie zajmują się etyką. Określenie „ekstensjonizm” funkcjonuje właściwie tylko w obiegu akademickim, a i tam pojawia się stosunkowo rzadko. Pewnie również dlatego jest takie ciekawe. Pomimo egzotyki tego określenia, artykuł jest o czymś bardzo prostym – o sposobie, w który określamy kogo szanować i chronić.
Tekst jest rozwinięciem referatu, który wygłosiłem w maju 2017 roku na UMCS w Lublinie na konferencji EPISTEME „Filozofia i sztuka życia”. Zachęcam do przeczytania rodziału (bez opłat) na moim pofilu na academia.edu.
W artykule padają jeszcze inne bardzo interesujące i rzadkie określenia, jak centryzm (centrystyczna strategia określania granic wspólnoty moralnej), antropodecentrym (neologizm stosowany przez Dario Martinelliego i Roberto Marchesiniego), egodecentryzm (moja propozycja), animalocentryzm/animalitaryzm (określenia Jana Woleńskiego), postanimalizm (moja propozycja), a także reżim asymilacjonistyczny (określenie Joanny Bednarek), no i przede wszystkim sentiocentryzm, uznający zdolność do odczuwania, inaczej: sensytywność, za kluczową cechę w kontekście rozważań etycznych. W artykule wskazuję właśnie na sentiocentryzm jako właściwszy niż inne centryzmy, jak egocentryzm, etnocentryzm, antropocentryzm, animalocentryzm, biocentryzm lub ekocentryzm.
Zachęcam do przeczytania rozdziału Problemy ekstensjonizmu etycznego i przyznam, że mam ochotę rozwinąć kilka myśli, które w nim zawarłem. Postanimalizm wydaje mi się na przykład czymś bardzo ciekawym w kontekście rozwoju plant studies i widocznego „zwrotu roślinnego” (plant turn – wygląda na nieużywane w kontekście etyki), który następuje po dobrze już zaznaczonym animal turn.
D. Gzyra, Problemy ekstensjonizmu etycznego [w:]: B.A. Nowak, K. Maciąg (red.), Filozoficzne rozważania o naturze człowieka, Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, Lublin 2017
Streszczenie:
Ekstensjonizm etyczny wydaje się historycznie i współcześnie dominującą strategią określania statusu moralnego istot (lub szerzej: bytów). Jest wyrazem centrystycznej strategii określania poszerzania granic wspólnoty moralnej, a obejmowanie statusem moralnym w wyniku jego działania określane jest obrazowo jako włączanie do wspólnoty moralnej poprzez poszerzanie kręgu moralnego. Artykuł zawiera opis mechanizmów działania ekstensjonizmu na przykładach zaczerpniętych ze współczesnego życia i analizę jego struktury (włączający/wzór → analogia → włączany) oraz wybranych cech charakterystycznych (centryzm, gradualizm), a także analizę ograniczeń jego przyjęcia i praktycznego stosowania. Podany jest przegląd najistotniejszych centryzmów jako sposobów określania wspólnoty moralnej, ze szczególnym uwzględnieniem egocentryzmu (centryzm konieczny), antropocentryzmu (centryzm prawdopodobny) i sentiocentryzmu (centryzm preferowany). Szczegółowej, krytycznej analizie poddany jest również animalocentryzm. Opisana jest różnica pomiędzy centryzmami odśrodkowymi i dośrodkowymi oraz implikacje ich stosowania. Przedstawione są przykłady krytyki ekstensjonizmu etycznego i możliwe zagrożenia jego stosowania.